Wee de sterveling die overvallen wordt door onweer: een ontzagwekkende vertoning van mateloos hemelgeweld, een oerkracht gehuld in de mooiste wolken, druisend met druppen, beklonken met de klappen van het felste licht. Naar de volksverhalen van onze voorouders zijn deze donder & bliksem geboren uit de hamerslagen van een razende en krachtige god – zelf zonder omhaal ook Donder geheten. Doch algemeen als donder is, in delen van Groningen en Drenthe is een ander woord in gebruik, te weten grommel.
Het is een zeldzaam woord, grommel. Het komt anderszins alleen over de Duitse grens in Oost-Friesland voor, in de vorm van grummel, en is in oude geschriften niet te vinden. Dat spreekt niet voor een hoge leeftijd.
En aannemelijk als het op het eerste gezicht kan lijken, het is waarschijnlijk geen samentrekking van (het) gerommel, bij het werkwoord rommeln ‘een dof geluid maken’. Een niet-samengetrokken vorm is namelijk niet overgeleverd en het geslacht komt ook niet overeen, want men zegt bijvoorbeeld de grommel is insloagen! (‘het onweer is ingeslagen!’)
Naast grommel is er ook grommeln ‘donderen’ (Oostfries grummeln). Omdat dit werkwoord al veel eerder voorkomt, in een veel groter gebied (Nederlands grommelen, Engels grumble), oorspronkelijk met de meer algemene betekenis ‘herhaaldelijk een dof geluid maken’, ligt het voor de hand dat grommel ervan is afgeleid en niet andersom.
Rijker wordt de lading als we de verwanten bekijken, waaronder grommen (vroeger niet alleen van honden en wolven gezegd), gram ‘woede’ (in de uitdrukkig zijn gram halen), grimmig ‘boos’ (voorheen grim) en het verloren sterke werkwoord grimmen ‘woeden, razen’. Er ontstaat zo des te meer een beeld van onweer als een machtige razernij in het zwerk.
Verwanten buiten het Germaans zijn onder meer Grieks khrómos ‘lawaai’ en khremetízein ‘hinniken’ en –belangwekkender– Oudkerkslavisch gromŭ ‘donder’, Russisch grom ‘donder’ en Litouws grumeti ‘donderen’. Betekent dit dat grommel en grommeln in de betekenis ‘onweer, donder’ en ‘onweren, donderen’ toch heel oude woorden zijn? Nee, waarschijnlijk niet. Maar het mag duidelijk zijn dat de onderliggende wortel iets uitdrukte dat gemakkelijk in onweer herkend kon worden.
